مرقد کمیل بن زیاد نخعیمرقد کمیل بن زیاد نخعی، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. کُمیل بن زیاد نَخَعی یمانی از بزرگان تابعین و از یاران شجاع و باوفای امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و از اصحاب سرّ آن حضرت و از زهاد ثمانیه بوده است. [۱]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج١، ص٣٩٣.
پس از شهادت امام علی (علیه‌السّلام)، کمیل در زمره یاران امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) بود ولی در زمان شهادت امام حسن (علیه‌السّلام)، در مدینه نبود. او در زمان امام حسین (علیه‌السّلام) نیز دستگیر شد، و تا یک روز بعد از واقعه عاشورا در زندان عبیدالله بن زیاد بود. سرانجام کمیل در سال ٨٢ ه. ق، (در هفتاد یا نود سالگی)، به دست حجاج بن یوسف که به دشمنی با اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) شهرت داشت، به شهادت رسید. پس از شهات کمیل، او را در سرزمین ثویّه دفن کردند و بعدها بر روی مقبره او آرامگاه باشکوهی را بنا کردند كه به تازگى ساختمان آن، بازسازى شده و توسعه يافته است. ۱ - موقعیت جغرافیاییمرقد مطهر کمیل، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد که به تازگی ساختمان آن، بازسازی شده و توسعه یافته است. ۲ - شخصیت کمیلکُمیل بن زیاد نَخَعی یمانی از بزرگان تابعین و از یاران شجاع و با وفای امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و از اصحاب سرّ آن حضرت بود. [۲]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج١، ص٣٩٣.
ابن سعد، وی را از طبقه اول تابعان ساکن کوفه، به شمار آورده و گفته است: «او با امام علی (علیه‌السّلام) در جنگ صفین شرکت کرد و میان قوم خود احترام داشت و از وی، فرمان می‌بردند». همچنین کمیل را از رؤسای شیعه و یکی از هشت عابد و زاهد معروف کوفه بر شمرده‌اند. هفت تن دیگر عبارت‌اند از: اویس قرنی، همّام بن حارث، جندب بن عبدالله، ربیع بن خثیم، معضد شیبانی و یزید ابن معاویة نخعی و عمرو بن عتبة بن فرقد. او در زمان ملازمت خود با امیرمؤمنان (علیه‌السّلام)، احادیثی از ایشان و نیز برخی از احوال آن حضرت (علیه‌السّلام) را نقل کرده است. پس از شهادت امام علی (علیه‌السّلام)، کمیل در زمره یاران امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) محسوب می‌شد و همچنان در کنار آن حضرت بود و در واقعه صلح، کاملاً مطیع امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) بود. کمیل در زمان شهادت امام حسن (علیه‌السّلام)، در مدینه نبود و در زمان امام حسین (علیه‌السّلام) نیز دستگیر شد، و تا یک روز بعد از واقعه عاشورا در زندان عبیدالله بن زیاد بود. وی پس از آزادی در قیام‌های کوفه به افشاگری پرداخت، و در کنار مختار ثقفی جنگید و بعد از آن در تاریخ خبری از او نیست و جز امام سجاد (علیه‌السّلام)، کسی از وی خبر نداشت. ۳ - دعای کمیلدعای معروف کمیل که به دعای خضر نیز شناخته می‌شود، از ادعیه بسیار زیبا و پرفضیلت، با مضامین بالای عرفانی است که خواندن آن در شب‌های نیمه شعبان هر سال و نیز شب‌های جمعه سفارش شده است. به روایت شیخ طوسی، کمیل این دعا را از امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در حال سجده، در شب نیمه شعبان، شنیده است. اما به روایت سید بن طاووس، امام (علیه‌السّلام) این دعا را به کمیل آموخته است و کمیل، خود در این‌باره می‌گوید: همراه با گروهی از اصحاب امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در مسجد بصره، کنار آن حضرت نشسته بودیم که بعضی از اصحاب گفتند: «معنای این سخن خداوند عزوجل که می‌فرماید: (فِیهٰا یُفْرَقُ کُلُّ اَمْرٍ حَکِیمٍ) چیست؟» حضرت فرمود: «این مسئله، در شب نیمه شعبان رخ می‌دهد. سوگند به خدایی که جانم به دست اوست! هیچ بنده‌ای نیست؛ مگر آنکه همه امور او، اعم از خیر و شر، که از شب نیمه شعبان تا مثل آن، از سال آینده رخ می‌دهد، در شب نیمه شعبان قسمت و مقدر می‌گردد و هیچ بنده‌ای، آن را احیا نمی‌کند و دعای «خضر» را نمی‌خواند؛ مگر آنکه خداوند، دعای او را اجابت می‌کند. زمانی که امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) به خانه رهسپار شد، شبانه به خدمت آن حضرت رسیدم. فرمود: «ای کمیل! چه چیز باعث شد که در این زمان، نزد من بیایی؟» عرض کردم: «ای امیرمؤمنان! دعای خضر»! فرمود: «ای کمیل! بنشین. هرگاه این دعا را حفظ کردی، در هر شب جمعه یا در هر ماه، یک بار یا در هر سال، یک بار یا در طول عمرت، یک بار آن را بخوان که خدا تو را کفایت و یاری می‌نماید و به تو روزی عطا می‌کند و هرگز آمرزش را از دست نمی‌دهی. ای کمیل! مصاحبت طولانی تو با ما موجب گردید تا آنچه را از ما درخواست نمودی، به تو عطا کنیم». سپس فرمود: بنویس: «اللهم انّی اسالک برحمتک التی وسعت کلّ شیء...» ۴ - شهادت کمیلکمیل در سال ٨٢ ه. ق، (در هفتاد یا نود سالگی)، به دست حجاج بن یوسف که به دشمنی با اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) شهرت داشت، به شهادت رسید. ابن عساکر (مورخ بزرگ)، کیفیت شهادت وی را چنین نقل کرده است که روزی حجاج از «هیثم اسود»، سراغ کمیل را گرفت تا او را به قتل برساند. اسود جواب داد: «او پیرمرد سالخورده‌ای است». حجاج گفت: «شنیده‌ام که تفرقه می‌اندازد». سپس دستور داد که کمیل را دستگیر کنند. هنگامی که کمیل از قصد حجاج آگاه شد، از کوفه گریخت. چون حجاج به او دست نیافت، برای اینکه او را به زور تسلیم کند، حقوق قبیله‌اش را که از بیت‌المال تامین می‌شد، قطع کرد. هنگامی که کمیل از این جریان آگاه شد، گفت: «از عمرم چند سالی باقی نمانده است. چرا باعث قطع روزی جماعتی شوم؟» ازاین‌رو وارد کوفه شد و به دارالاماره رفت و خود را تسلیم کرد. حجاج مقابل او، نام علی (علیه‌السّلام) را برد و کمیل بر ایشان صلوات فرستاد. حجاج گفت: «به خدا قسم! فردی را بر تو می‌گمارم که کینه‌اش به علی، از محبت تو به او بیشتر باشد». سپس ادهم قیسی از اهل حمص را موظف به قتل کمیل کرد و او نیز سر کمیل را از بدن، جدا کرد. اما به قول دیگری، «ابوالجهم بن کنانه»، به دستور حجاج، کمیل را گردن زد. پس از شهات کمیل، او را در سرزمین ثویّه دفن کردند و بعدها بر روی مقبره او آرامگاه باشکوهی را بنا کردند. ۵ - مدفونان در ثویهدر این منطقه، بسیاری از صحابه و بزرگان مدفونند که در حال حاضر اثری از قبور آنها نمانده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌گردد: ۱. خبّاب بن اَرَت، از اصحاب بزرگ صدر اسلام است که جنگ بدر را درک کرده بود. همچنین وی در جنگ صفین و نهروان نیز شرکت داشت. او در سال ۳۹ه. ق. وفات نمود و امام علی (علیه‌السّلام) بر جنازه او نماز خواندند. ۲. جویریة بن مُسْهِر عبدی، به دستور ابن زیاد، دست و پایش را قطع کرده و در کوفه به صلیب کشیده شد. ۳. احنف بن قیس تمیمی، وی از یاران امام علی (علیه‌السّلام) در جنگ صفین بود و در سال ۶۷ هـ. ق. در کوفه وفات نمود. ۴. سهل بن حنیف انصاری، والی امام علی (علیه‌السّلام) در مدینه بودند، در سال ۳۸ه. ق. در کوفه جان سپرد و امام علی (علیه‌السّلام) بر جنازه وی نماز خواندند. ۵. عبدالله بن ابی‌اوفی، از شاهدان بیعت رضوان و آخرین صحابی پیامبر بودند که در کوفه به سال ۸۶ه. ق. از دنیا رفتند. ۶. عبدالله بن یقطر، برادر رضاعی امام حسین (علیه‌السّلام) که سفیر اعزامی امام به کوفه بودند. وی توسط ابن زیاد همچون قیس بن مسهّر صیداوی، از بالای قصر به زمین پرتاب و به شهادت رسیدند. ۷. عبیدالله بن ابی‌رافع، کاتب مخصوص امام علی (علیه‌السّلام). در حال حاضر قبر هیچ یک از این بزرگان معلوم و مشخص نیست فقط مقبره کمیل بن زیاد، معروف و مشهور است. ۶ - مدفونان در کنار کمیلتعدادی از علما و بزرگان دین، باتوجه به حدیثی که از حضرت علی (علیه‌السّلام) درباره وادی السلام سؤال شد و ایشان گفتند «پشت کوفه را شامل می‌شود»؛ در کنار مزار کمیل بن زیاد دفن شده‌اند که از این میان می‌توان به شیخ احمد وائلی خطیب معروف، شهید شیخ مهدی عطار از مجاهدان عراقی، آیت‌الله مامقانی از علمای قم، آیت‌الله سیدمحمدتقی اردبیلی داماد آیت‌الله شاهرودی و آیت‌الله سعیدی قوچانی از اساتید حوزه علمیه قم اشاره کرد. ۷ - فهرست منابع• قرآن کریم . • مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی. • منتهی الآمال، شیخ عباس قمی. • الطبقات الکبری، محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری (م ٢٣٠)، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ط الاولی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ١۴١٠ه. ق -١٩٩٠م. • مصباح المتهجّد، محمد بن حسن (الشیخ الطوسی)، تهران، المکتبة الاسلامیة. • تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، یوسف المزی، تحقیق: احمد علی عبید و حسن احمد آغا، بیروت، دار الفکر، ١۴١۴ه. ق - ١٩٩۴م. • تاریخ مدینة دمشق، علی بن الحسن الشافعی الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، ١۴١۵ه. ق - ١٩٩۵م. • اقبال الاعمال (ترجمه فارسی)، رضی‌الدین علی بن موسی (سید بن طاووس)، ترجمه: محمد روحی، چاپ ٨، قم، سماء قلم، ١٣٨٨ه. ش. ۸ - پانویس۹ - منابعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، مقاله «مرقد کمیل بن زیاد نخعی»، ج۱، ص۷۳. |